Μία συζήτηση με τον διεθνώς καταξιωμένο Κύπριο συνθέτη για το «Ask Ada», το αριστουργηματικό πολυμεσικό έργο μουσικού θεάτρου που δημιούργησε για την Εναλλακτική σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής στο πλαίσιο των εορταστικών εκδηλώσεων της ΕΛΣ για την επέτειο των 200 ετών από την Επανάσταση του 1821.
Ο Γιάννης Κυριακίδης γεννήθηκε στην Λεμεσό της Κύπρου, σε πολύ μικρή ηλικία μετοίκισε στην Αγγλία και από το 1992 ζει μόνιμα και εργάζεται στην Ολλανδία όπου, εκτός από την δημιουργική δραστηριότητα του, διδάσκει σύνθεση στο Βασιλικό Ωδείο Μουσικής της Χάγης. Είναι διεθνώς καταξιωμένος συνθέτης ηλεκτρακουστικής μουσικής με το έργο του να διακρίνεται τόσο για το εύρος και την ποικιλία του από μουσικό θέατρο και πολυμέσα μέχρι συνθέσεις μουσικής δωματίου και για μεγαλύτερα σύνολα, όσο και για τη συνεχή προσπάθεια του να δημιουργήσει νέες φόρμες και υβρίδια μέσω ενός μόνιμου «διαλόγου» με τις ψηφιακές ηχητικές πηγές και γενικότερα την σύγχρονη τεχνολογία.
Ενας από του κύκλους των εορταστικών εκδηλώσεων της ΕΛΣ για τα 200 χρόνια από την Επανάσταση του 1821 είναι και το «Ωδές στον Βύρωνα» σε επιμέλεια του συνθέτη Αλέξανδρου Μούζα και με θέμα του προφανώς τον Λόρδο Μπάιρον. Στο πλαίσιο του ανατέθηκε στον Γιάννη Κυριακίδη το «Ask Ada» που αντίστοιχα εμπνέεται από την Ada Lovelace, μοναδικό νόμιμο τέκνο (υπήρχαν και αρκετά άλλα που δεν ήταν) του Byron και της συζύγου του Annabella Milbanke. Η ζωή της άγνωστης στον πολύ κόσμο Αντα Λαβλέις ήταν σχεδόν τόσο μυθιστορηματική όσο και του διάσημου πατέρα της τον οποίο στην ουσία δεν γνώρισε ποτέ καθώς εκδιώχθηκε από αυτόν, μαζί με την μητέρα της, όταν ήταν μόλις πέντε εβδομάδων και ξαναήλθε σε επαφή μαζί του μόνο μέσω αλληλογραφίας τους τελευταίους τρεις μήνες πριν τον θάνατο του. Είχε αρκετά προβλήματα υγείας και ακόμα περισσότερα ψυχολογικά εξαιτίας των οποίων εξαρτήθηκε από την μορφίνη και πέθανε μόλις τριάντα έξι ετών, κατά τραγική ειρωνεία δηλαδή στην ίδια ηλικία που απεβίωσε και ο Μπάιρον. Ταυτόχρονα όμως όχι μόνο κληρονόμησε από την μαθηματικό μητέρα της την κλίση της σε αυτή την επιστήμη αλλά και αποδείχθηκε αληθινή ιδιοφυία της σχεδιάζοντας σε ηλικία δώδεκα ετών πτητικές μηχανές και κυρίως επινοώντας για την «αναλυτική μηχανή» (η οποία θεωρείται το πρότυπο του hardware των υπολογιστών) του Charles Babbage έναν πρωτοποριακό αλγόριθμό που, κατά γενική παραδοχή, επί της ουσίας είναι το πρώτο πρόγραμμα για υπολογιστές!
Αυτή την συναρπαστική, χαρισματική, τόσο δυστυχισμένη στην προσωπική ζωή της όσο και μεγαλοφυή φυσιογνωμία που ήταν τόσο μπροστά από την εποχή της έχει σαν θέμα του το έργο του Γιάννη Κυριακίδη. Συνομίλησα με τον πενηνταδυάχρονο δημιουργό ενώ βρισκόταν στο σπίτι του, στο Αμστερτναμ για αυτό, για την Ada αλλά και για το πόσο αυτά που έγραψε αποδείχθηκαν τόσο προφητικά ώστε να τα βλέπουμε να συμβαίνουν γύρω μας και στις ζωές μας σήμερα.
Ο Αλέξανδρος Μούζας ήρθε σε επαφή μαζί μου για το αν θα ενδιαφερόμουν για ένα project σχετικό με την Ada Lovelace. Νομίζω ότι απευθύνθηκε συγκεκριμένα σε εμένα γιατί ξέρει ότι πολύ συχνά στο έργο μου χρησιμοποιώ την τεχνολογία. Αφού δέχτηκα ήμουν ελεύθερος να εξελίξω το project έτσι όπως ήθελα και να σχηματίσω μια δημιουργική ομάδα. Με τη σειρά μου απευθύνθηκα στην Τεοντορά Ντελαβό με τον οποίο είχα συνεργαστεί και στο παρελθόν, σε μια σύγχρονη εκδοχή του «Δεκαημέρου» του Βοκάκιου και ήξερα ότι μπορούσε να μεταφέρει και να αποδώσει κάποια θέματα σε ένα σημερινό context και επίσης στον ειδικό του δημιουργικού κώδικα Νταριέν Μπρίτο που ήξερα ότι μπορούσε να δημιουργήσει έναν οπτικό κόσμο εμπνευσμένο από τον αλγόριθμο της Ada.
Συζήτησα κυρίως με την Τεοντορά το πώς να προσεγγίσουμε την Ada, καταλήξαμε σε κάποια θέματα τα οποία θέλαμε να αναδείξουμε και έγραψε μια πρώτη εκδοχή που είχε οκτώ μέρη. Στη συνέχεια μετατρέψαμε αυτό το αρχικό κείμενο σε τριάντα έξι μικρότερες σκηνές κατ’ αναλογία με την δομή του αλγορίθμου της Ada και την ηλικία κατά την οποία πέθανε.
Είναι πάρα πολύ ενδιαφέρον ότι ενώ το έργο εντάσσεται σε έναν κύκλο που έχει να κάνει με την επέτειο των 200 ετών από την επανάσταση του ’21 και το θέμα του, έστω και έμμεσα, σχετίζεται με ένα πρόσωπο που έπαιξε σημαντικό ρόλο σε αυτήν, εσείς το εκμεταλλευθήκατε για να κάνετε ένα σχόλιο πάνω σε ένα καίριο σύγχρονο ζήτημα και γενικότερα την εποχή μας. Πώς και γιατί προέκυψε αυτό;
Είναι ενδιαφέρον να σκεφτώ γιατί επιλέξαμε συγκεκριμένα τμήματα αυτής της ιστορίας και όχι άλλα όπως το ότι ο Μπάιρον συμπτωματικά βρέθηκε να σχετίζεται με την Επανάσταση και άλλα μικρά και όχι γνωστά ιστορικά γεγονότα που οι πάρα πολύ μεγάλες συνέπειες τους είναι αισθητές ακόμα και σήμερα. Η ανακάλυψη της Ada ήταν ένα τέτοιο γεγονός και υπήρχαν πολλά ακόμα τέτοια στην ιστορία που προσφέρονταν για ανάπτυξη όπως και η ανύπαρκτη σχέση της Ada με τον πατέρα της, τον Μπάιρον, η τραγική ζωή της που τέλειωσε τόσο πρόωρα και στην ίδια ηλικία με τον πατέρα της αλλά και το ότι κατόρθωσε να υπερβεί τον εαυτό της, να διαπρέψει στα μαθηματικά και να συμβάλει τόσο στην πρόοδο του κόσμου παρά τους περιορισμούς που τις επέβαλλε το ότι ήταν μια γυναίκα στην βικτοριανή εποχή. Υπάρχουν τόσα πολλά στοιχεία σε αυτή την ιστορία τα οποία συνδέονται άμεσα με την εποχή μας, υπό μιαν έννοια είναι σύγχρονα. Το πιο ενδιαφέρον από όλα είναι η προφητική φράση της στον πρόλογο της μελέτης της για την αναλυτική μηχανή του Τσαρλς Μπάμπατζ, «η αναλυτική μηχανή μπορεί να έχει εφαρμογές και σε άλλα πράγματα εκτός των αριθμώ», η οποία προβλέπει την αποχή μας και το πως η τεχνητή νοημοσύνη διαπερνά πλέον κάθε παράμετρο της ζωής μας. Ηθελα αυτό το έργο να μην αφηγείται μόνο την ιστορία της Ada αλλά και την δύσκολη θέση στην οποία βρίσκεται η ανθρωπότητα και ο πολιτισμός της σήμερα.
Στο πρόγραμμα της παράστασης εξηγείτε πολύ αναλυτικά την μέθοδο με την οποία συνθέσατε την μουσική. Θα την χαρακτηρίζατε ατονική /σύγχρονη, μια προσαρμοσμένη για την περίσταση εκδοχή της τονικότητας ή ένα υβρίδιο αυτών των δύο;
Στην μουσική γλώσσα μου δεν σκέφτομαι πια με βάση τους όρους του διπόλου τονικότητα – ατονικότητα. Συχνά λειτουργώ εντός ενός τονικού ή τροπικού πλαισίου αλλά χωρίς τις συμβάσεις της ισχύουσας αρμονίας. Το κάνω διευρύνοντας την αρμονία έτσι ώστε να υπάρχει χώρος για να συνδιαλεχθεί με τον ήχο και τον θόρυβο, σε μελωδικό και ρυθμικό επίπεδο και με άλλα Μέσα και στοιχεία όπως κείμενο και εικόνα που μου αρέσει να τα χρησιμοποιώ σαν μουσικές παραμέτρους. Σε αυτό το έργο ήθελα να δημιουργήσω μια τονική διάλεκτο βασισμένη απόλυτα στον αλγόριθμο της Ada για να καταδείξω την σημασία της διαπίστωσης της ότι «η μηχανή θα μπορεί να συνθέτει περίτεχνα μουσικά κομμάτια». Δημιούργησα ‘έναν δικό μου αλγόριθμο με βάση το τρίγωνο του Μπερνούλι (το οποίο με την σειρά του βασίστηκε στον δικό της αλγόριθμο) που παρήγαγε τονικά και ρυθμικά σχήματα με μια διαδικασία τριάντα έξι βημάτων. Αυτό ήταν η βάση όλου του μουσικού υλικού το οποίο εκτείνεται από πολύ απλά, σχεδόν «αχνά» μέρη μέχρι αρκετά πιο σύνθετα τα οποία δίνουν την αίσθηση μουσικής που έχει δημιουργηθεί από υπολογιστή. Συχνά εργάζομαι σε ένα επίπεδο σχηματοποίησης όταν συλλαμβάνω τον ήχο ενός έργου. Θέλω τόσο η «γλώσσα» όσο κα ο ήχος της μουσικής να αποτυπώνουν κάτι από την πηγή έμπνευσης και το περιεχόμενο του και έτσι στο συγκεκριμένο ήταν σημαντικό για εμένα η «υφή» του μουσικού υλικού να έχει μια ποιότητα σχεδόν «ρετρό» υπολογιστή.
Εκτός από την άρπα που προφανώς υπάρχει για να παραπέμπει στην προσωπικότητα της Αντα αφού έπαιζε και η ίδια με ποια κριτήρια κάνατε την υπόλοιπη ενορχήστρωση; Επίσης είναι λανθασμένη η αίσθηση που αποκόμισα ότι και τα οπτικά στοιχεία είναι υπό μιαν έννοια τμήμα της παρτιτούρας;
Πολύ σωστή διαπίστωση. Ηθελα την άρπα για τους λόγους που ανέφερες αλλά μετά σκέφτηκα ότι ήθελα μεν η μουσική να είναι κυρίως από έγχορδα αλλά μαζί με κουρδισμένα κρουστά τα οποία θα μπορούσα να χρησιμοποιήσω αναμειγνύοντας τον ΄ήχο τους με τον παλμό και τις οξείες συγκυριακές συχνότητες των συνθετικών ήχων που παρήγαγε ο υπολογιστής. Ηταν επίσης μια ισορροπία ανάμεσα στα τρία όργανα με δοξάρι και άλλα τρία που παίζονται με τα δάκτυλα ή με το χτύπημα των χερών. Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο ήταν το μουσικό κουτί, υπάρχουν πέντε τέτοια τα οποία παίζουν διαδοχικά όλοι οι μουσικοί, ένας – ένας ή και μαζί. Ηθελα να χρησιμοποιήσω ένα όργανο που απεικόνιζε κάπως τον μηχανισμό των πρώτων υπολογιστών με περιστρεφόμενες μανιβέλες και διάτρητες καρτέλες. Εφτιαξα διάτρητα ρολά που είναι μια «μετάφραση» του «Fare Thee Well», του ποιήματος του Μπάιρον που ακούμε στην διάρκεια του έργου σαν οι λέξεις του να «μεταφράζονται» στο πεδίο γνώσης και αντίληψης της Ada. Οσον αφορά στο οπτικό υλικό συχνά είναι για εμένα προέκταση της μουσικής. Σίγουρα αυτό συμβαίνει σε ένα μεγάλο μέρος του έργου μου στο οποίο το κάνω ο ίδιος (συνήθως με βάση κείμενο) και θεωρώντας τον συγχρονισμό, την ταχύτητα και τις δυναμικές του τμήμα της μουσικής. Σε αυτή την περίπτωση ο Νταριέν Μπρίτο που δημιούργησε το βίντεο είναι και ο ίδιος μουσικός και συνθέτης και έτσι μπορούσε να κατανοήσει και να «εισέλθει» σε αυτή την μουσική λειτουργία του.
Τέλος το έργο στέκεται με σκεπτικισμό ή επικριτικά απέναντι στα social media και συνολικά στις αλλαγές που έχει επιφέρει η ψηφιακή εποχή στις ζωές μας;
Προφανώς υπάρχουν και θετικές και αρνητικές πλευρές στην κυριαρχία πλέον της τεχνητής νοημοσύνης και συνολικά της πολύ προηγμένης τεχνολογίας στις ζωές μας. Το μέρος του έργου που είναι σαν «διάλεξη» ασχολείται πάρα πολύ με τους κινδύνους τους οποίους εμπεριέχουν τα social media, ειδικά με την δύναμη που έχουν αποκτήσει και το ότι λειτουργούν και εξελίσσονται μόνο για το οικονομικό κέρδος των ιδιοκτητών τους. Αυτό ταυτόχρονα περιορίζει την ανθρώπινη έκφραση αλλά και αντικατοπτρίζει την ίδια την ιδεολογία τους που είναι αποκλειστικά το κέρδος με προβολή στις ανθρώπινες σχέσεις, τόσο οι πραγματικοί φίλοι όσο και οι followers μετατρέπονται σε οικονομικά μεγέθη, «χρηματοποιούνται». Αυτό όμως δεν είναι πρόβλημα της τεχνολογίας αλλά του πως χρησιμοποιείται. Νομίζω πάντως ότι υπάρχει και ένα ελπιδοφόρο μήνυμα σχετικά με αυτό κάπου προς το τέλος, όταν υπονοείται η πιθανότητα να υπάρξει «κάτι σαν αγάπη» ανάμεσα στους αληθινούς και τους «ψεύτικους» ανθρώπους, δηλαδή την τεχνητή νοημοσύνη. Δεν ξέρω αν η ίδια η Ada θα μπορούσε ποτέ να το έχει φανταστεί αυτό αλλά μπορούμε να το δούμε ως μια συνέπεια του οράματος της…
Και αυτή η «αγάπη» η καλύτερα η «συνύπαρξη» ανθρώπινης και τεχνητής νοημοσύνης ενυπάρχει σαφώς, υπαινικτικά και δίχως ποτέ να γίνεται αυτοσκοπός, στο σύνολο του έργου του Γιάννη Κυριακίδη υπό την έννοια ότι δεν φοβάται τις δυνατότητες της δεύτερης και τις χρησιμοποιεί στο έπακρο αλλά χωρίς ούτε για μια στιγμή να γίνεται δέσμιος τους ή, ακόμα χειρότερα, να καταλήγει να «υποδουλώνεται» σε αυτές, δημιουργικά και εκφραστικά, με συνέπεια να τον χρησιμοποιούν εντέλει εκείνες και όχι το αντίθετο. Κάτι το οποίο δυστυχώς δεν καtaφέρνουν να αποφύγουν πολλοί/ές άλλοι/ες σημερινοί δημιουργοί που κινούνται σε ανάλογα πεδία συνύπαρξης του αληθινού και του εικονικού…
Info: Λόγω πανδημίας το «Ask Ada» δεν παίχθηκε ζωντανά αλλά θα είναι διαθέσιμο σε streaming και μάλιστα δωρεάν στο κανάλι της ΕΛΣ (nationalopera.gr/GNOTV) μέχρι και τις 31 Δεκεμβρίου.
No comments:
Post a Comment